Gönüllü karbon piyasası, karbon kredilerinin gönüllü olarak alınıp satıldığı küresel bir piyasayı ifade eder. Bu piyasa, şirketlerin, organizasyonların ve bireylerin kendi sera gazı emisyonlarını denkleştirmek / nötrlemek / sıfırlamak / offsetlemek için karbon kredilerini satın almalarını sağlar.

Gönüllü karbon piyasasının temel amacı, dünya genelinde karbon azaltım projelerine finansman sağlamaktır. Örneğin 1 ton eşdeğeri karbon kredisi satın alarak, alıcılar başka bir yerde 1 ton karbondioksit eşdeğeri gazın salınımını engellemesine veya atmosferden çıkarılmasına katkı sağlar. Bu, alıcının iklim üzerindeki etkisini azaltır ve karşılığında ise ekonomik olarak iklim dostu projelere finansman sağlar.

Gönüllü karbon piyasasının temel amacı, dünya genelinde karbon azaltım projelerine finansman sağlamaktır.

Gönüllü piyasa, hükümet tarafından düzenlenen uyum programları (örneğin, emisyon ticaret programları) gibi zorunlu düzenlemelerden bağımsız olarak çalışır. Katılım tamamen gönüllüdür, şirketlerin ve bireylerin emisyonlarını denkleştirme zorunluluğu yoktur; ancak kurumsal sosyal sorumluluk, marka imajı, etik veya diğer nedenlerle bunu tercih edebilirler. Gönüllü karbon kredileri satın almak, düşük karbonlu bir ekonomiye geçiş sürecindeyken emisyonların küresel ölçekte azaltılmasını hızlandırmaya yardımcı olur.

Nasıl Çalışır?

Gönüllü karbon piyasası, şirketlerin ve bireylerin kendi emisyonlarını telafi etmek için karbon kredilerini satın almalarını sağlar. Bu da sera gazı emisyonlarını azaltan veya önleyen projelere fon sağlar ve doğrudan ortadan kaldırılamayan emisyonları dengelemeye yardımcı olur.

Örnek bir senaryo aşağıdaki akışta gerçekleşir gibi düşünebiliriz;

1. Kuruluşlar, üretim, ulaşım, elektrik kullanımı gibi faaliyetlerden kaynaklanan karbon ayak izlerini hesaplar. Bu, karbon kredisine ihtiyaç duyacakları emisyonları belirler.
2. Karbon proje geliştiricileri, yenilenebilir enerji, orman koruma, temiz pişirme ocakları gibi emisyon azaltma faaliyetlerini tanımlar ve hayata geçirir.
3. Bu projeler, azalttıkları emisyonları doğrulamak ve ölçmek için bir sertifikasyon sürecinden geçer. Azaltılan veya atmosferde tutulmuş her bir CO₂ tonuna eşdeğer bir karbon kredisi atanır.
4. Karbon kredileri daha sonra gönüllü karbon piyasasında emisyonlarını dengelemek isteyen şirketler ve bireylere satılır. Bir kredi genellikle bir ton CO₂ veya eşdeğer sera gazını sıfırlar.
5. Bir şirket veya birey kredileri satın aldığında, karbon proje geliştiricisi emisyon azaltma faaliyetini sürdürebilmek için finanse edilmiş olur.
6. Alıcılar, karbon ayak izlerini azalttıklarını iddia edebilir ve sürdürülebilirlik girişimlerine destek gösterirler. Yaptıkları alımlar, temiz enerji, yeniden ağaçlandırma veya diğer projeleri mümkün kılar.
7. Bir kayıt sistemi, karbon kredilerinin üretilmesini ve kullanımını izler, böylece iki kez sayılmayı (double counting) önler ve şeffaflık sağlar. Kullanılmış krediler yeniden satılamaz.

Özetle, karbon projeleri, engelledikleri yada azalttıkları emisyonları temsil eden krediler yaratır. Alıcılar bu kredileri satın alarak dolaylı olarak kendi karbon ayak izlerini azaltır ve iklim çözümlerine katkıda bulunur. Bu piyasa temelli yaklaşım, iş dünyası ve tüketici talebini karbon azaltımına yönlendiren bir sistem sunar.

Ana Aktörler

Gönüllü karbon piyasası, farklı sektörlerde birçok organizasyonu içerir:

• Karbon proje geliştiricileri: Yenilenebilir enerji geliştiricileri, orman koruma sivil toplum kuruluşları, sürdürülebilir tarım şirketleri gibi karbon azaltım projelerini başlatan ve işleten kuruluşlardır.
• Doğrulama/standart belirleyici kuruluşlar: Verra, Gold Standard gibi ofset projelerinin ve kredilerin güvenilirliğini doğrulayan kuruluşlar.
• Yatırımcılar ve finans kurumları: Karbon denkleştirme projelerine ve kredi ticaretine finansman sağlayan kurumlar.
• Aracılar ve borsalar: Kredilerin taraflar arasında ticaretini kolaylaştıran kuruluşlardır.
• Karbon kredisi tedarikçileri ve perakendeciler: Geliştiricilerden kredileri toplayan ve kurumsal ve bireysel alıcılara satan aracılardır.
• Kurumsal alıcılar: Karbon nötr veya diğer emisyon hedeflerine ulaşmak için kredi satın alan büyük şirketlerdir. Örnek vermek gerekirse; Microsoft, JetBlue, Mastercard ve Delta Airlines son dönemde büyük alıcılar arasında yer alıyor.
• Bireysel alıcılar: Kendi karbon ayak izlerini dengelemek için gönüllü olarak kredi satın alan kişiler.

Gönüllü karbon piyasası, iklim eylemini teşvik etmek için özel, kamu ve kar amacı gütmeyen sektörler arasında işbirliğini gerektirir. Yukarıda özetlediğimiz ana aktörler, güvenilir emisyon azaltımlarını sağlamak için kilit roller oynar.

Fiyatlandırma

Karbon kredilerinin fiyatı, gönüllü karbon piyasasında arz ve talep dinamiklerine göre belirlenir. Temel olarak, fiyatı etkileyen faktörler şunlardır:

• Karbon kredisi üretme maliyetleri: Sera gazı emisyonlarını azaltan veya engelleyen projelerin geliştirilmesi ve uygulanmasıyla ilgili maliyetler. Geliştirilmesi ve uygulanması daha pahalı olan projeler, genellikle daha yüksek fiyatlı kredilere yol açar.
• Arz ve talep dinamikleri: Talep arzdan yüksek olduğunda kredi fiyatları yükselir. Talep arzdan düşük olduğunda fiyatlar düşer. Gönüllü piyasadaki büyük alıcılar arasında şirketler, etkinlikler, bireyler ve hükümetler bulunur.
• Kredi kalitesi: Daha yüksek standartlara göre doğrulanan veya daha etkili projeleri finanse eden krediler, genellikle daha yüksek fiyatlar talep eder. Ek faydalar, proje yılı, yer ve doğrulama standardı gibi unsurlar kaliteyi etkiler.
• Yasal Regülasyonlar: Karbon fiyatlandırmasına yönelik politika gelişmeler, gelecekteki talep ve fiyatlarla ilgili beklentileri değiştirebilir. Bu regülatif belirsizlikler, mevcut kredi fiyatlarını etkileyebilir.
• Ticaret mekanizmaları: Borsalar ve tezgah üstü ticaret, gönüllü piyasada fiyat keşfini etkiler. Ticaret hacimleri ve platform ücretleri de fiyat dinamiklerini etkiler.

Sonuç olarak, proje maliyetleri, piyasa dinamikleri, kredi özellikleri, politika beklentileri ve ticaret mekanizmaları gibi faktörler, gönüllü karbon kredilerinin fiyatlandırılmasında birlikte rol oynar. Bu faktörlerin etkileşimi, küresel gönüllü karbon piyasalarında önemli fiyat değişkenliklerine yol açar.

Gönüllü Karbon Piyasalarına Yönelik Eleştiriler

Gönüllü karbon piyasaları üzerine çalışan karar vericiler ve uluslarası kamuoyu tarafında sıkça tarışılan alanları aşağıdaki başlıklarla özetleyebilirim;

• Additionality: Öncelikle bu kavramı Türkçe’ye çevirirken gerçekten zorlanıyorum, net bir karşılık önerisi olan var ise lütfen bana ulaşsın, ben şimdilik “yeni değer yaratabilme kabiliyeti” anlamında özgünlük olarak kullanacağım ama içime sindiğini söyleyemem. Kimi karbon azaltım projelerinin karbon kredileri olmadan da gerçekleşebileceği, dolayısıyla gerçek bir ek emisyon azaltımı sağlanmadığına dair endişeler bulunmaktadır. Bu, aslında karbon kredileri el değiştirerek ek finansman sağlanmasaydı da projenin hayata geçeceği anlamına geldiği için, kredilerin özgünlüğü tartışmalı hale gelebilir. Karbo azaltım projelerinin özgünlük değerlerinin nasıl doğru bir şekilde belirlenir konusunda tartışmalar sürmektedir.
• Kalıcılık: Ormanlardan elde edilen karbon kredileri, ağaçların yanması veya kesilmesi gibi durumlar gelecekte karbonun yeniden salınması nedeniyle soru işareti yaratmaktadır.
• Doğrulama: Özellikle gelişmekte olan ülkelerde, karbon azaltım projelerinden kaynaklanan emisyon azaltımlarını doğru bir şekilde ölçmek ve doğrulamak zor olabilir.
• Çifte sayım (DoubleCounting): Aynı emisyon azaltımının hem alıcı hem de satıcı tarafından talep edilmesi yada doğrulayıcı kuruluşların yeterli yetkinlike olmaması nedeniyle bir kredinin birden fazla standart altında sertifikalanarak piyasada işlem görmesidir.
• Standart eksikliği: Gönüllü piyasada tutarlı standartlar ve düzenlemeler yeterli etkinlikte değildir, bu da farklı karbon projelerinin kalitesini değerlendirilmesini ve karşılaştırılmasını zorlaştırır.

Gönüllü karbon piyasalarının faydalarını maksimize edebilmek için, bu eleştirilerin ele alınması, ve proje kapsamında her bir başlığa güçlü cevaplar oluşturulmuş olması önemlidir.

Gelecek Ön Görüsü

Gönüllü karbon piyasasının geleceği, daha fazla şirket ve bireyin karbon ayak izlerini azaltmaya çalışmasıyla umut verici duruyor. Önümüzdeki süreci okumak için aşağıdaki başlıklar altında konuyu ele almak sanırım daha derli toplu bir yaklaşım olacaktır;

• Sürdürülebilir Büyüme: Gönüllü karbon piyasasının önümüzdeki yıllarda istikrarlı bir şekilde büyümeye devam etmesi bekleniyor. Daha fazla şirket, net sıfır emisyon hedefleri koyuyor ve bu hedeflere ulaşmak için karbon sıfırlamaya / offsetlemeye yöneliyor. Bireylerin iklim değişikliği konusundaki farkındalığı ve endişeleri de artıyor ve bu da gönüllü talebi daha da artırıyor.
• Kalite: Piyasa olgunlaştıkça, karbon denkleştirme projelerinin kalitesini, güvenilirliğini ve etkisini sağlama konusunda daha fazla odaklanma olacak. Sertifikasyon standartları ve kayıt sistemleri, karbon kredilerinin geçerliliği ve çifte sayım endişelerini ele almak idaha fazla konsensus oluşuyor. Daha güçlü karbon azaltım kriterleri, gerçek emisyon azaltımlarını ve daha büyük bir piyasayı teşvik edecektir.
• Karbon Projelerinde Yenilikler: Şirketler, iş hedefleriyle uyumlu karbon azaltım projeleri aradıkça, mevcut karbon azaltım projelerinde yenilikler görebiliriz. Örneğin, yenilenebilir enerji, yeniden ağaçlandırma veya mavi karbon (mangrovlar, deniz çayırları) gibi denkleştirmelere bağlı projeler öne çıkabilir. Ayrıca, azaltımların miktarını ölçmek için yeni metedolojiler ortaya çıkabilir.
• Blokzincir: Blokzincir teknolojisi, karbon kredilerinin şeffaflığını, güvenilirliğini ve verimliliğini artırabilir. Dijital olarak kredileri izleyebilir, çifte sayımı önleyebilir ve proje etkilerini değiştirilemez bir defter aracılığıyla doğrulayabilir.
• İklim Politikaları: Gönüllü karbon piyasalarının büyümesi ve yönü, hükümet politikaları yoluyla uyumlu karbon piyasalarının gelişimine kısmen bağlı olabilir.
• Ana Akımlaşma: Karbon projeleri, havayolu seyahati gibi yaygın ürün ve hizmetlere entegre edilmeye başlıyor. Bu ana akımlaşma, gönüllü karbon piyasasının boyutunu ve katılımını önemli ölçüde genişletebilir.

Sonuç olarak, gönüllü karbon piyasasının, geniş ölçekte şeffaf ve güvenilir emisyon azaltımlarını teşvik etmek için daha fazla büyüme ve yenilik potansiyeli var. Ancak bu potansiyele ulaşabilmek için denkleştirme kalitesine ve etkisine odaklanmak gereklidir.

Öz ve Sonuç

Gönüllü karbon piyasası, şirketlerin ve bireylerin karbon emisyonlarından sorumluluk almalarına olanak tanıyan önemli bir rol oynar. Karbon kredileri satın alarak, katılımcılar karbon ayak izlerini etkili bir şekilde nötrleştirebilir ve sera gazı emisyonlarını azaltan ya da atmosferden karbonu uzaklaştıran projeleri destekleyebilir. Gönüllü piyasa düzenlemelere tabi olmayan kuruluşlar için iklim eylemi fırsatları sunar.

Gönüllü karbon piyasasıyla ilgili bazı önemli çıkarımlar şunlardır:

• Şirketlerin sürdürülebilirlik stratejilerinin bir parçası olarak karbon nötr veya net sıfır hedeflerine ulaşmalarını sağlar. Denkleştirmeler, operasyonlarından ve değer zincirlerinden henüz tamamen ortadan kaldırılamayan emisyonları dengelemelerine olanak tanır.
• Bireyler de gönüllü piyasayı, hava yolculuğu ve tatiller gibi faaliyetlerden kaynaklanan kişisel karbon ayak izlerini azaltmak için de kullanabilir. Bu, insanları günlük yaşamlarında iklim eylemine teşvik eder.
• Piyasa emisyon azaltım projelerine yatırım yapılmasını sağlar. Bu da temiz teknolojilerin ve iklim çözümlerinin geliştirilmesini kolaylaştırır.
• Güvenilir sertifikasyon standartları ve kayıt sistemleri, piyasanın şeffaflığını sağlar ve karbon kredilerinin bütünlüğünü güvence altına alır. Bu da karbon kredilerinin etkili bir iklim eylemi olarak algılanmasını sağlar.
• Gönüllü karbon kredilerine olan talep hızla artıyor, çünkü daha fazla şirket iddialı karbon azaltma taahhütleri peşinde koşuyor. Bu büyüme, daha fazla iklim eylemi teşvik edebilir.

Gönüllü karbon piyasası, kaçınılmaz emisyonları nötrleştirmek için esnek bir mekanizma sunarak, ekonomilerimizi ve toplumlarımızı düşük karbonlu bir geleceğe dönüştürme çalışmalarımıza katkıda bulunur.

Bu yazının orijinaline ve daha fazlasına Medium hesabımdan ulaşabilirsiniz.